Rwa kulszowa to nie tylko chwilowy ból pleców – to problem, który potrafi zdominować codzienne życie. Jeśli odczuwasz promieniujący ból od lędźwi do nogi, mrowienie w stopie, osłabienie siły mięśniowej lub trudności z poruszaniem się, to możliwe, że masz do czynienia właśnie z tą dolegliwością. Dobrze zaplanowana i indywidualnie dostosowana fizjoterapia może przynieść znaczną ulgę w bólu oraz poprawić funkcjonowanie — nawet w przypadkach, które nie odpowiadały na inne formy leczenia.

❓Czym dokładnie jest rwa kulszowa?

Rwa kulszowa (ischialgia) to zespół objawów wynikający z ucisku lub podrażnienia nerwu kulszowego – najdłuższego i najgrubszego nerwu w naszym ciele. Nerw ten rozpoczyna się w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa - utworzony jest przez korzenie nerwowe wychodzące z otworów międzykręgowych na poziomach od czwartego kręgu lędźwiowego (L4) do trzeciego kręgu krzyżowego (S3). Następnie korzenie te, splatając się, tworzą nerw kulszowy, który biegnie przez pośladek, tylną część uda aż do podeszwowej części stopy. W okolicy podkolanowej dzieli się na dwie główne gałęzie:

• nerw piszczelowy (n. tibialis)
• nerw strzałkowy wspólny (n. peroneus communis)

Jego drażnienie powoduje silny, promieniujący ból, który może uniemożliwić swobodne poruszanie się, siedzenie czy nawet spanie.

🔧 Jakie są funkcje nerwu kulszowego?

Nerw kulszowy spełnia dwie główne funkcje:

• 📡 przewodzenie informacji czuciowej (bólu, temperatury, dotyku) z obszaru całej stopy, tylno-bocznej strony podudzia oraz tylnej strony uda,
• 💪 przewodzenie informacji motorycznej (ruchowej) – przewodzi impulsy pobudzające skurcze mięśni podudzia i stopy oraz części mięśni uda.

⚠️ Co podrażnia nerw kulszowy?

1. Zmiany w kręgosłupie lędźwiowym

To najczęstsza grupa przyczyn rwy kulszowej, związana z bezpośrednim mechanicznym uciskiem na korzenie nerwu kulszowego:

• Przepuklina krążka międzykręgowego (dyskopatia)

Jądro miażdżyste znajdujące się w krążku międzykręgowym (dysku) może ulec przemieszczeniu przez pierścień włoknisty i uciskać korzenie nerwowe znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie krążka. Najczęściej dotyczy to poziomów L4–L5 lub L5–S1, co powoduje ból promieniujący przez pośladek i tylną część nogi aż do stopy.

• Zwężenie kanału kręgowego (stenoza)

Degeneracyjne zmiany w kręgosłupie mogą prowadzić do zmniejszenia przestrzeni w kanale kręgowym i otworach międzykręgowych, co skutkuje uciskiem struktur nerwowych (korzeni nerwowych lub samego rdzenia kręgowego).

• Osteofity i zmiany zwyrodnieniowe

Tworzenie się wyrośli kostnych (osteofitów) przy kręgach może uciskać korzenie nerwowe i prowadzić do przewlekłego drażnienia nerwu. Wyrośla te tworzą się na skutek przeciążeń mechanicznych lub zaburzonej biomechaniki kręgosłupa lędźwiowego.

• Niestabilność kręgosłupa i kręgozmyk

Przesunięcie jednego kręgu względem drugiego (np. kręgozmyk) może zaburzać biomechanikę i zwiększać napięcie korzeni nerwowych, co w efekcie daje objawy rwy kulszowej.

2. Zespół mięśnia gruszkowatego (Piriformis Syndrome) 🍐

W tym przypadku ucisk na nerw kulszowy występuje poza kręgosłupem, w okolicy mięśnia gruszkowatego. Mięsień gruszkowaty przebiega od powierzchni miednicznej kości krzyżowej do krętarza większego kości udowej. Przebija go lub sąsiaduje z nim nerw kulszowy (u ok. 10–17% ludzi nerw przechodzi przez mięsień – co zwiększa ryzyko zespołu).

Nadmierne napięcie, przerost, skrócenie lub przeciążenie tego mięśnia może prowadzić do ucisku nerwu, który przebiega bezpośrednio pod nim, a czasem nawet przez jego włókna.

Objawy są podobne do klasycznej rwy, ale często nasilają się przy długim siedzeniu lub w pozycji skrzyżowanych nóg. Tutaj konieczna jest odpowiednia diagnostyka funkcjonalna w celu wykluczenia udziału kręgosłupa w prowokacji dolegliwości bólowych.

3. Urazy i przeciążenia mechaniczne

Podrażnienie nerwu może również wystąpić w wyniku:

• upadków na pośladek – bezpośredni uraz może spowodować uszkodzenie tkanek otaczających nerw,
• długotrwałego siedzenia na twardym podłożu – ucisk prowadzi do miejscowego stanu zapalnego,
• nieprawidłowej techniki dźwigania ciężarów – szczególnie w skłonie, bez aktywacji mięśni głębokich,
• asymetrycznych przeciążeń – np. w pracy fizycznej lub u sportowców.

4. Zmiany strukturalne i choroby miednicy

Rzadziej, ale możliwe są również inne przyczyny:

• guzy miednicy lub nerwu – łagodne i złośliwe,
• torbiele, tętniaki, ropnie – prowadzące do ucisku struktur nerwowych,
• endometrioza – może powodować objawy korzeniowe przy zajęciu nerwu w miednicy.

📌 Objawy rwy kulszowej

Pacjenci najczęściej zgłaszają objawy takie jak:

1. Ból promieniujący od dolnej części pleców przez pośladek, udo, łydkę aż do stopy (zazwyczaj po jednej stronie). W zależności od stopnia podrażnienia ból będzie objawiał się inaczej. W lżejszych podrażnieniach może schodzić tylko do pośladka, w ostrych stanach będzie dochodził aż do stopy. Początkowo ból jest “do zniesienia”, a w miarę postępu choroby może dojść nawet do unieruchomienia osoby w łóżku.
2. Drętwienie, mrowienie lub uczucie "prądu" w kończynie dolnej. Objaw ten związany jest z funkcją tego nerwu i świadczy o zaburzenia przewodnictwa czuciowego z kończyny dolnej.
3. Osłabienie mięśni nogi lub uczucie ciężkości. Świadczy o upośledzonym przewodnictwie ruchowym nerwu kulszowego. Zazwyczaj objawia się jako “stopa opadająca” - niedowład mięśni zginających grzbietowo stopę.
4. Trudności z chodzeniem i wchodzeniem po schodach. Pacjenci, u których objawia się stopa opadająca prezentują zazwyczaj chód tzw. brodzący.
5. Trudność ze schylaniem się, wstawaniem z łóżka lub wykonywaniem czynności dnia codziennego. W przypadku, gdy nerw kulszowy jest podrażniony przez dyskopatię schylanie się będzie zwiększało ucisk na nerw kulszowy i dodatkowo będzie potęgowało napięcie tej struktury nerwowej, co będzie objawiało się bólem.
6. Ból nasilający się przy kichaniu, kaszlu lub długotrwałym siedzeniu (np. podczas jazdy samochodem).

🔍 Diagnostyka rwy kulszowej

Choć objawy rwy są charakterystyczne, kluczowe jest przeprowadzenie właściwej diagnostyki, aby określić rzeczywistą przyczynę dolegliwości i zaplanować skuteczne leczenie. Ważnym elementem diagnostyki jest również wykluczenie czerwonych flag np. zespołu ogona końskiego. Diagnostyka oparta jest o cztery filary:

1. Wywiad medyczny

Diagnostykę zawsze rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu. Fizjoterapeuta pyta pacjenta m.in. o:

• lokalizację i charakter bólu,
• moment jego pojawienia się,
• czynniki nasilające lub łagodzące objawy,
• występowanie objawów neurologicznych, takich jak drętwienie, mrowienie, osłabienie siły mięśniowej,
• historię urazów, zabiegów chirurgicznych, chorób przewlekłych.

2. Badanie fizykalne

Kolejnym krokiem jest badanie neurologiczne i funkcjonalne. Ma ono na celu określenie deficytów neurologicznych, określenie stopnia i poziomu uszkodzenia korzeni nerwowych oraz pomaga odróżnić rwę od innych schorzeń. Składa się m.in. z:

• oceny siły mięśniowej kończyn dolnych,
• oceny czucia powierzchownego (sprawdzenie czucia dotyku i bólu wzdłuż dermatomów),
• badania odruchów ścięgnistych,
• specyficznych testów funkcjonalnych np. test SLR, skrzyżowany SLR, test SLUMP,
• badania zakresów ruchomości w kręgosłupie,
• badania elastyczności aparatu mięśniowo-więzadłowego kręgosłupa,
• badania wydolności mięśni stabilizujących kręgosłup,
• badania podstawowych wzorców ruchowych tj. chód, przysiad lub inne prowokujące dolegliwości bólowe,
• badania długości kończyn i ich ustawienia w osi – zaburzenia w tym obszarze będą wpływały na ustawienie kręgosłupa.

3. Badania obrazowe

Najczęściej stosowane to:

• Rezonans magnetyczny (MRI) – najdokładniejsze badanie pokazujące stan krążków, nerwów i tkanek miękkich,
• Tomografia komputerowa (TK) – alternatywa dla osób, które nie mogą wykonać MRI,
• RTG kręgosłupa – pokazuje zmiany strukturalne i ustawienie kręgów, ale nie uwidacznia nerwów oraz tkanek miękkich. Charakteryzuje się mniejszą dokładnością, niż oba powyższe.
• ENG (elektroneurografia) – pomocna w ocenie uszkodzeń nerwów i zdolności do przewodzenia impulsów nerwowych..

4. Diagnostyka różnicowa

Ból promieniujący do nogi nie zawsze oznacza rwę kulszową. W diagnostyce należy wykluczyć m.in.:

• zespół mięśnia gruszkowatego,
• uszkodzenia stawu biodrowego lub stawu krzyżowo-biodrowego,
• choroby naczyniowe (np. chromanie przestankowe),
• neuropatie cukrzycowe,
• zespół ogona końskiego (nagłe objawy neurologiczne, nietrzymanie moczu lub stolca – stan nagły!).

➡️ Przejdź do części 2: Leczenie rwy kulszowej i fizjoterapia w Gdańsku